Tồn dư Cadimi trong sầu riêng đang trở thành vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến chất lượng trái và khả năng xuất khẩu. Đặc biệt là vào thị trường Trung Quốc. Nguyên nhân chính đến từ việc lạm dụng phân bón chứa Cadimi qua nhiều năm, nhất là phân lân và DAP. Để khắc phục, nông dân cần chuyển sang sử dụng phân bón đạt chuẩn. Cải tạo đất hợp lý và tuân thủ quy trình canh tác bền vững nhằm đảm bảo an toàn thực phẩm và giữ vững thị trường xuất khẩu.
1. Chất cadimi trong sầu riêng là gì?
Cadimi là gì? Cadimi (Cd) là một kim loại nặng cực độc. Khi tích tụ trong đất và cây trồng, nó không chỉ ảnh hưởng xấu đến năng suất, chất lượng trái, mà còn đe dọa sức khỏe người tiêu dùng và uy tín xuất khẩu. Nếu vượt ngưỡng, hàng có thể bị trả lại, làm mất mã vùng, gây thiệt hại lớn về kinh tế và danh tiếng.
2. Cadimi có ở đâu trong vườn sầu riêng?
a) Phân lân và DAP nhiễm Cadimi
Nguyên nhân chính là phân lân, DAP và phân phosphate chứa Cadimi do nguồn nguyên liệu như đá phosphoric bị tạp nhiễm. Mức độ nhiễm phụ thuộc vào chất lượng đá và quy trình sản xuất phân bón.
b) Vùng đất nhiễm phèn, canh tác năng suất cao
Vườn sầu riêng chuyển từ vùng phù sa sang đất phèn khiến nông dân phải bón lượng lớn phân lân (5–6 kg/gốc) cùng DAP và NPK, khiến Cadimi tích tụ nhanh.
c) Phân bón không rõ nguồn gốc
Sử dụng phân bón rẻ, không kiểm soát nguồn gốc. Đặc biệt một số DAP nhập từ Hàn Quốc có mức Cadimi vượt ngưỡng (12 mg/kg) theo quy định Việt Nam. Khiến tình trạng thêm nghiêm trọng.
3. Hệ quả không thể xem nhẹ
- Cho người tiêu dùng: Cadimi có thể gây suy thận, loãng xương. Và là chất có khả năng gây ung thư theo WHO.
- Cho cây trồng: Ức chế hấp thu vi chất như kẽm, sắt; lá vàng, trái nhỏ, năng suất giảm
- Cho xuất khẩu: Lô hàng bị trả lại, bị thu hồi mã vùng, thiệt hại hình ảnh và doanh thu.
4. Giải pháp xử lý – ngắn hạn & dài hạn
Mới đây, tại Hội thảo “Giải pháp phát triển ngành hàng sầu riêng đạt chất lượng xuất khẩu” do Hội Nông dân TP Cần Thơ phối hợp với Trường Nông nghiệp – Đại học Cần Thơ tổ chức. Vấn đề tồn dư kim loại nặng, đặc biệt là Cadimi (Cd) trong sầu riêng đã thu hút sự quan tâm lớn từ các chuyên gia và nhà vườn.
Tồn dư Cadimi – Hệ quả của việc bón phân kéo dài
Ông Trịnh Thanh Dũng – Giám đốc Kinh doanh Tập đoàn Vinacam – cho biết nguyên nhân chính gây tồn dư Cadimi là do nông dân bón phân liên tục nhiều năm. Kể cả khi phân bón đã đạt chuẩn. Đặc biệt, thời gian gần đây, khi giá sầu riêng tăng mạnh, bà con càng có xu hướng tăng lượng phân bón để nâng năng suất. Vô tình làm Cadimi tích tụ ngày càng nhiều trong đất và cây.
Theo ông Dũng, trước đây chưa có quy định rõ ràng về giới hạn Cadimi trong sầu riêng. Tuy nhiên, khi Trung Quốc – thị trường lớn – áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt về mức Cadimi cho trái nhập khẩu, vấn đề này mới thực sự được chú ý.
Hiện tại, Vinacam đã ra mắt dòng phân bón có hàm lượng Cadimi dưới 1 mg/kg – thấp hơn nhiều so với mức tối đa 12 mg/kg theo quy định hiện hành. Đây được xem là tín hiệu tích cực khi Cadimi rất khó xử lý và có thể bị siết chặt kiểm soát hơn trong tương lai.
Phân lân – “thủ phạm chính” gây tồn dư Cadimi
Theo TS Dương Minh Viễn – Trưởng khoa Khoa học đất (Trường Nông nghiệp, ĐH Cần Thơ), Cadimi chủ yếu đến từ phân lân. Đặc biệt là các loại dùng để giảm phèn và kích hoa sầu riêng. Mức độ nhiễm phụ thuộc vào tạp chất Cadimi trong nguồn đá phosphoric, nguyên liệu chính sản xuất phân lân.
Kết quả phân tích nhiều mẫu phân DAP, super lân và NPK trên thị trường cho thấy:
- DAP chứa hàm lượng Cadimi cao nhất.
- Tiếp đến là super lân.
- NPK có hàm lượng thấp hơn.
Khảo sát tại một số vườn sầu riêng 7–8 năm tuổi ở TP Cần Thơ và Đồng Tháp cho thấy, đất có tồn dư Cadimi ở mức trung bình.
TS Viễn lý giải, trước đây sầu riêng chủ yếu trồng ở đất phù sa ngọt. Nhưng do giá tăng cao, cây này được mở rộng sang cả vùng đất phèn, buộc nông dân phải bón nhiều phân lân để cải tạo đất, có nơi lên đến 5–6 kg/gốc, chưa kể lượng lớn DAP và NPK, làm Cadimi tích tụ nhanh chóng.
Cần tuân thủ quy trình canh tác bền vững
Nhằm kiểm soát tồn dư Cadimi trong sầu riêng, ngày 30/6 vừa qua, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp & PTNT) đã ban hành Quyết định 1899/QĐ-TTTV-TTBVTV về quy trình canh tác sầu riêng bền vững, bảo đảm an toàn thực phẩm.
Quy trình này quy định:
- Phải sử dụng phân bón được phép lưu hành tại Việt Nam.
- Hàm lượng kim loại nặng, trong đó có Cadimi, phải tuân thủ theo QCVN 01-189:2019/BNNPTNT.
- Với phân bón hữu cơ, Cadimi phải không vượt quá 5 mg/kg.
Giải pháp xử lý tồn dư Cadimi trong sầu riêng:
4.1. Cải tạo đất và xử lý ngắn hạn
- Tăng pH đất: Bón vôi để làm giảm khả năng Cadimi hòa tan và hấp thu
- Sử dụng chất hấp phụ: Các vật liệu giúp kết tủa hoặc hấp phụ Cadimi, như chất làm sạch đất, sinh học, than hoạt tính…
- Trồng cây hấp thụ Cadimi: Cây như bạc hà, thủy trúc giúp hút Cadimi từ đất, kéo xuống lớp sâu trước khi trồng lại sầu riêng.
- Mô hình vùng cải tạo thành công: Thí điểm ở Tây Nguyên cho kết quả gần “zero Cadimi”, áp dụng giải pháp sinh học và kiểm soát phân bón đầu vào đã rất hiệu quả.
4.2. Thay đổi quy trình bón phân – dài hạn
- Dùng phân bón nguồn gốc minh bạch, kiểm soát Cadimi chặt: Ví dụ, phân Phu My NPK sản xuất theo công nghệ châu Âu, giữ Cadimi dưới 0.25 ppm. Thấp hơn nhiều mức giới hạn đất (2 ppm) và tiêu chuẩn Trung Quốc (4 ppm).
- Đẩy mạnh kiểm tra đầu vào: Vinacam đã yêu cầu điều tra DAP Hàn Quốc. Yêu cầu minh bạch kết quả xét nghiệm Cadimi.
4.3. Công nghệ, giám sát thông minh
- AI & phòng xét nghiệm nhỏ tại gốc vườn: AI giúp xác định vùng nguy cơ, giảm đến 70% mẫu cần xét nghiệm, tiết kiệm chi phí và thời gian. Các phòng lab mini ở vùng trồng giúp kiểm nhanh chất tồn dư, tăng minh bạch.
Lưu ý dành cho nông dân
Cadimi là kim loại nặng có tính di động cao. Dễ hòa tan trong nước và hấp thu vào cây trồng, không thể phân hủy hay loại bỏ khỏi đất một cách tự nhiên.
Tuy nhiên, nông dân vẫn có thể hạn chế tác hại của Cadimi bằng cách:
- Sử dụng phân bón có nguồn gốc rõ ràng, đạt chuẩn về hàm lượng kim loại nặng.
- Chuyển hóa Cadimi từ dạng dễ hấp thu sang dạng kết tủa khó hấp thu bằng các biện pháp cải tạo đất phù hợp.
- Tuân thủ nghiêm ngặt quy trình canh tác bền vững đã được cơ quan chuyên môn ban hành.
5. Quản lý và chính sách hỗ trợ
a) Trưng dụng mã vùng và truy xuất nguồn gốc
- Trung Quốc đã phê duyệt 829 vùng trồng và 131 cơ sở đóng gói đủ điều kiện xuất khẩu; Việt Nam theo đó quản chặt mã vùng, hạn chế gian lận – mỗi mã chỉ dùng cho một vùng cụ thể.
b) Nhãn “red alert” cho vườn vi phạm
- Đề nghị gắn cảnh báo “red alert” với vườn sử dụng hóa chất cấm như Auramine O hoặc Cadimi cao, và buộc cải thiện hoặc ngừng xuất khẩu.
c) Thắt chặt kiểm soát đầu vào & xử phạt
- Tăng thanh tra và xử phạt mạnh nhà sản xuất, nhập khẩu, bán phân bón vi phạm giới hạn Cadimi; nâng cấp tiêu chuẩn nông nghiệp quốc gia.
6. Tóm tắt chiến lược toàn diện
| Mục tiêu | Giải pháp trọng tâm |
|---|---|
| Cải tạo đất nhiễm | Tăng pH, dùng hấp phụ sinh học, trồng cây hấp thụ Cadimi |
| Kiểm soát phân bón | Chọn phân bón kiểm nghiệm, hạ giới hạn Cadimi (VD: Phu My NPK, phân rendah Cd Bac onco) |
| Giám sát & công nghệ | AI, phòng xét nghiệm mini, giám sát từ vườn đến bao gói, mã vùng rõ ràng |
| Chính sách & pháp lý | Gắn cảnh báo, tiêu chuẩn vùng, tăng kiểm tra và phạt hành vi vi phạm |
Kết luận
Cadimi là “kẻ thù thầm lặng” đe dọa tương lai sầu riêng Việt Nam. Tuy nhiên, với hệ thống giải pháp kết hợp — từ cải tạo đất, kiểm soát đầu vào, áp dụng công nghệ, đến chính sách quản lý — chúng ta hoàn toàn có thể bảo vệ ngành hàng này, khôi phục uy tín trước thị trường khó tính như Trung Quốc, và hướng đến các thị trường cao cấp hơn.
Để nâng cao chất lượng và năng suất, bà con có thể theo dõi các bài viết kỹ thuật và sản phẩm chăm sóc cây sầu riêng trên Website tại đây!
NHẬT NÔNG GROUP – RẠNG NGỜI NÔNG VIỆT
Đồng hành cùng bà con trong quá trình chăm sóc cây trồng năng suất cao!
Bà con theo dõi để cập nhật thêm các bài viết kỹ thuật khác của chúng tôi tại Fanpage: www.facebook.com/phanbonnhatnong
Nếu quý bà con cần tư vấn về sản phẩm hoặc kỹ thuật, xin vui lòng liên hệ với chúng tôi qua số hotline: 09.09.45.25.26. Đội ngũ kỹ sư của Nhật Nông sẵn sàng hỗ trợ và tư vấn tận tình, giúp bà con đạt được hiệu quả cao nhất trong canh tác!
